Al sinds 2017 helpen bijna 20 vrijwilligers het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) bij het meten van stikstofdioxide (NO2) in heel Nederland. Elke maand vervangen de vrijwilligers de hiervoor gebruikte Palmes buisjes. De vrijwilligers wonen op plekken waar weinig officiële metingen worden gedaan. Zo komen we ook hier meer te weten over de luchtkwaliteit. Deze metingen zijn een belangrijk hulpmiddel voor het kalibreren van modelberekeningen die daardoor nog nauwkeuriger worden.

Kaart 1. Jaargemiddelde, gekalibreerde NO2 waarden in µg/m3 gemeten met Palmes buisjes in 2023. De jaargemiddelde concentraties zijn gemiddeld  iets gedaald ten opzichte van 2022.

Kaart 1. Jaargemiddelde, gekalibreerde NO2 waarden in µg/m3 gemeten met Palmes buisjes in 2023. De jaargemiddelde concentraties zijn gemiddeld iets gedaald ten opzichte van 2022.

Kaart 1 geeft voor elke vrijwilligerslocatie de gemiddelde NO2-concentratie weer van de gekalibreerde Palmes buisjes van 2023. De kleuren van de bolletjes geven de gemiddelde NO2-concentraties weer die dat jaar met de buisjes zijn gemeten in aantallen microgram per kubieke meter (µg/m3). De wettelijke grenswaarde in Europa ligt op 40 µg/m3. Alle getoonde metingen vallen daar ruim onder.

Dit komt overeen met onze verwachting. NO2 wordt namelijk voor het grootste gedeelte door verkeer geproduceerd. Deze meetlocaties zijn uitgezocht omdat er juist weinig verkeer in de buurt is. Er was behoefte aan dat soort meetpunten omdat op plaatsen met veel verkeer al relatief veel gemeten wordt.

De concentraties in de noordelijke provincies zijn het laagst. Ook dat is volgens verwachting, omdat de achtergrondbelasting daar lager is dan bijvoorbeeld in het zuiden van Nederland of in de Randstad. De bronnen van uitstoot liggen verder weg van deze meetpunten.

Meten met Palmes buisjes

De stikstofdioxide wordt gemeten met Palmes buisjes. Dit zijn buisjes van ruim 7 cm lang. Aan 1 kant van het buisje zit op een gaasje een chemische stof die NO2 kan binden. Door het buisje in de buitenlucht op te hangen, zonder het sluitdopje, verzamelt de vervuilende stof zich in de chemische stof. Op elk meetpunt hangen 2 buisjes voor een maand lang.  Vrijwilligers wisselen de buisjes dus elke maand om. In het laboratorium wordt vervolgens met een chemische analyse per locatie bepaald wat de gemiddelde NO2-concentratie per maand was.  Lees meer over buisjes bij Curieuze Neuzen of  Samen voor zuivere lucht.

Onderdelen van een Palmes buisje

Een Palmes buisje. TEA = Triethanolamine.  Bron: Curieuze Neuzen 

Betrouwbare resultaten

De afgelopen jaren is gebleken dat metingen met Palmes buisjes behoorlijk betrouwbaar zijn. Dit is goed nieuws, want dat betekent dat ze gebruikt kunnen worden als aanvulling op de officiële metingen. De metingen van de vrijwilligers geven zo een bredere dekking van achtergrondgebieden in heel Nederland. Daardoor ontstaat een vollediger beeld van de luchtkwaliteit.

De ruwe maandgemiddelden per locatie zijn terug te vinden in het Samen Meten dataportaal  Klik daarvoor aan de linkerzijde “NO2 Palmes” aan. De verwerking en analyse van de meetbuisjes duurt 3 tot 4 maanden. Daarnaast worden de maandgemiddelden gekalibreerd aan de hand van automatische metingen op meetstations van het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit. Deze resultaten zijn te zien op luchtmeetnet.nl.

Hoe gebruikt het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) de meetresultaten?

Deze metingen zijn belangrijk om te controleren of aannames over de achtergrondconcentraties kloppen. Met andere woorden: schatten we de bijdrage van binnenlandse bronnen, maar ook vanuit zee of het buitenland goed in.  Om dat te weten te komen zijn alleen locaties geselecteerd waar weinig uitstoot is van bronnen zoals verkeer en fabrieken. De vrijwilligers wonen dan ook vooral in landelijk gebied, met name aan de randen van Nederland. 

Het RIVM gebruikt de Palmes buisjes meetresultaten om de rekenmodellen te staven die de basis zijn voor belangrijke rapportages over de luchtkwaliteit. Naast de eigen metingen gebruikt het RIVM hiervoor ook de metingen van luchtmeetnet.nl en decentrale overheden. Het gaat om de landelijke rapportages van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit en de Grootschalige Concentratie en Depositiekaarten (GCN). Daarnaast gebruiken decentrale overheden de modellen voor regionale evaluaties van de luchtkwaliteit. 

NO2 buisjes in winterse tuin
NO2 buisjes in de tuin 2
NO2 buisjes in de tuin 1